Cộng đồng dân tộc Dao ở tỉnh Lạng Sơn có tỷ lệ khoảng 3,6% dân số toàn tỉnh. Bao gồm 4 nhóm là Dao Lù gang, Dao Đỏ, Dao Thanh Y và Dao Lù Đạng. Từ xưa đến nay, người Dao luôn giữ được những nét bản sắc văn hoá dân tộc rất riêng và độc đáo của mình- Một nền văn hoá Dao thuần tuý, không pha trộn.
Trang phục của phụ nữ Dao chính là những tác phẩm nghệ thuật rực rỡ, tinh tế, chuyển tải quan niệm về vũ trụ, về nhân sinh của cộng đồng thông qua các hoa văn, họa tiết thêu, in trên đó. Mỗi nhóm (ngành) Dao đều có trang phục riêng, được thêu dệt rất cầu kỳ. Những người mẹ, người bà dân tộc Dao thường dạy cho con gái mình biết thêu thùa từ bé. Những thiếu nữ Dao phải tự mình làm ra bộ trang phục đẹp nhất để mặc trong mùa lễ hội hay bộ trang phục cô dâu để mặc trong ngày trọng đại nhất của cuộc đời mình.
1. Dân tộc Dao Lù gang Mẫu Sơn
Những bộ trang phục của phụ nữ Dao Lù gang ở Mẫu Sơn rất đặc sắc, sặc sỡ. Vào dịp tết Nguyên đán hàng năm, các thiếu nữ Dao ngồi vắt vẻo giữa lưng chừng đồi và đua nhau thêu áo mới. Họ cặm cụi thêu rất nhiều ngày mới hoàn chỉnh một bộ trang phục. Quần áo Dao được thêu bằng sợi chỉ màu, những hoạ tiết chủ yếu như hình con chim, cây thông được thêu một cách dứt khoát và khéo léo. Trang phục của người Dao thường được dệt bằng chất liệu sợi gai, sợi bông được pha trộn màu sắc hợp lý và dệt thủ công. Phụ nữ Dao mặc áo dài bốn thân, bổ túi trước ngực thành hai tà và phía sau một tà. Bên trong áo có yếm thêu hoa văn, gắn các ngôi sao bằng bạc và trang trí bằng hạt cườm kèm với thắt lưng màu trắng thêu hoa văn đen hình cành cây. Bên hông đeo dây xà tích bằng bạc. Đầu đội mũ hình mái nhà, quấn quanh mũ bằng dây hạt cườm đủ màu sắc. Tai đeo khuyên to bằng bạc.
Dân tộc Dao Lù Gang ( Ảnh Nguyễn Sơn Tùng )
Trang phục nam giới người Dao đơn giản hơn nhiều. Đầu đội khăn xếp, áo thường là màu đen, có đính các tua chỉ ngũ sắc để trang trí. Quần ống rộng buộc néo bằng sợi dây gai có đồng xu để giữ.
2. Dân tộc Dao Thanh Y
Dân tộc Dao Thanh Y ở huyện Đình Lập, Lạng Sơn có trang phục truyền thống của cả nam và nữ đều mang màu đen chủ đạo và gần như không có các họa tiết thêu ở phần thân áo. Tuy nhiên, việc kết hợp khéo léo giữa khăn, mũ, áo, yếm, váy, quần, xà cạp, đồ trang sức...lại tạo nên một bộ trang phục nữ giới người Dao Thanh Y vô cùng đẹp rực rỡ xen lẫn với vẻ duyên dáng, đằm thắm.
Dân tộc Dao Thanh Y
Phụ nữ Dao Thanh Y thường để tóc dài, rẽ ngôi giữa, vấn tóc xung quanh đầu rồi đội một cái mũ nhỏ. Mũ được làm bằng loại gỗ nhẹ, hình trụ tròn, đường kính miệng khoảng 18-20cm, đáy 15-18cm, cao khoảng 10-15cm, được bọc bằng vải nhuộm chàm đen, khi đội úp phần miệng vào đầu. Đỉnh mũ có đính ngôi sao bằng bạc 12 cánh, xung quanh thành mũ đính những miếng bạc hình tròn, sát nhau thành hai hàng song song.
Áo dài là loại áo tứ thân, dài đến gối, xẻ giữa; viền cổ áo có thêu hoa văn bằng chỉ màu; hai tà trước vắt chéo nhau,tà trước bên phải cắt ngắn ngang hông, tà bên trái có khi thả dài, khi lao động sản xuất vắt ngắn dắt vào dây lưng cho bằng tà bên phải, viền áo trang trí màu đỏ hoặc vàng; cổ áo và tay áo thêu hoa văn: hình sao, hình người, hình sóng nước, cây thông, chữ thập ngoặc...ống tay áo may giáp nối, gấu tay màu đỏ; ở giữa thân sau áo có thêu. Nẹp, gấu, vạt áo được thêu trang trí bằng chỉ màu. Áo không cài khuy nên khi mặc được vắt chéo hai vạt rồi buộc thắt lưng ra ngoài.
Yếm hình vuông, mỗi chiều 30cm, bằng vải màu chàm. Nửa trên của yếm đáp vải đỏ, đen và mảnh hoa văn đã được thêu sẵn. Dây lưng dài hai sải, rộng khoảng 6-8cm, dệt bằng chỉ màu. Quần thuộc quần chân què, chỉ dài tới ngang đùi, ống hơi hẹp, dưới gấu không thêu, đũng rộng có thể cử động thoải mái.
Xà cạp làm bằng vài màu chàm không có hoa văn trang trí. Dây buộc xà cạp dệt bằng chỉ có các họa tiết đơn giản. Một đầu dây được đính các chuỗi hạt cườm và có tua dài.
Ngoài trang phục chính, người phụ nữ Dao còn dùng đồ trang sức làm cho bộ trang phục của mình thêm sang trọng: vòng cổ, nhẫn, túi ăn trầu, các đồ trang sức bằng bạc hình bán cầu, hình sao 8 cánh.
3. Dân tộc Dao Đỏ
Nếu một lần được hòa mình vào đám cưới của người Dao Đỏ huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn, du khách sẽ cảm nhận được niềm vui từ cô dâu, phù dâu, chú rể và đoàn đi rước dâu khi khoác trên mình bộ trang phục truyền thống.
Dân tộc Dao Đỏ ( Ảnh Nguyễn Sơn Tùng)
Dân tộc Dao đỏ chỉ có khoảng 1% tỷ lệ dân số trên toàn tỉnh Lạng Sơn. Tuy nhiên, Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ dân tộc dao đỏ luôn để lại ấn tượng cho bất cứ ai được nhìn dù chỉ một lần. Bộ trang phục được trang trí bằng nhiều hoa văn phong phú đẹp mắt với màu sắc cơ bản là chàm, đỏ, trắng. Mỗi bộ trang phục đều được các thiếu nữ Dao đỏ gửi gắm cảm xúc, tâm tư tình cảm thể hiện qua kỹ thuật thêu độc đáo và sự kết hợp khéo léo giữa các hoa văn trên nền vải chàm.
Một bộ trang phục đầy đủ của phụ nữ người dao đỏ bao gồm: Khăn, mũ, áo, yếm, quần, dây lưng. Áo được cắt may từ vải nhuộm chàm, họa tiết hoa văn trên áo tập trung chủ yếu ở phần ngực và phần cổ áo với 2 màu chủ đạo là màu đỏ và màu trắng, nẹp cổ liền với nẹp ngực được thêu kín các họa tiết, cửa tay áo được thêu bằng chỉ xanh, vàng.
Điểm nhấn của bộ trang phục phụ nữ dao đỏ là chiếc mũ đội đầu và chuỗi quả bông len màu đỏ trên ngực áo, chuỗi bông len màu đỏ trên ngực áo mưng ý nghĩa của sự sung túc gia đình và giúp bản thân có được sức khỏe tốt. Mũ đội đầu được thêu kín các họa tiết màu đỏ và trắng.
Dây lưng cũng được thêu thùa công phu với nhiều hoa văn cầu kì và được đính kèm nhiều chuỗi hạt cườm với đủ các màu sắc sặc sỡ quấn quanh vòng eo người phụ nữ.
Trang phục của nam giới Dao đỏ có phần đơn giản hơn nữ giới. Gồm khăn đội đầu, áo ngắn và quần, khăn đội màu chàm. Áo ngắn, cổ tròn, mở ngực. Quần được may ống rộng, đai quần được giữ bằng chun để tiện hơn trong đời sống sinh hoạt thường ngày.
Dao Lù Đạng
Dao Lù Đạng hay còn được gọi là cóoc mần. Trong tiếng dân tộc Dao, Lù Đạng có nghĩa là “trước” , Lù Gang có nghĩa là “sau”, chỉ thời gian di cư đến Việt Nam của nhóm dân tộc Dao. Trang phục người Dao Lù Đạng đã tồn tại từ rất lâu đời và đều được làm thủ công hoàn toàn bởi người phụ nữ. Họ tự khâu, thêu những bộ quần áo của mình và người thân trong gia đình. Vì vậy trang phục của người Dao có những đặc điểm rất riêng so với các dân tộc khác để thích nghi với điều kiện khí hậu, thời tiết vùng núi cao.
Dân tộc Dao Lù Đạng ( Ảnh Nguyễn Minh Đức)
Một bộ trang phục hoàn chỉnh của phụ nữ Dao Lù Đạng gồm: áo, yếm, thắt lưng, quần, xà cạp, khăn mũ cùng đồ trang sức bằng bạc...Hiện nay, trang phục nữ Dao Lù Đạng tại Lạng Sơn vẫn được những người cao tuổi sử dụng, lưu giữ và trao truyền, đa dạng về các họa tiết hoa văn trang trí. Áo ngoài (lui) được làm bằng vải màu chàm đen, dài ngang ống chân, có 3 tà hai tà trước vắt chéo nhau và một tà sau; cổ áo và tay áo thêu hoa văn hình sao, hình sóng nước, cây thông, chữ thập ngoặc...Trên thân áo và nhất là phần nẹp cổ; ở vạt thân trước và sau thêu nhiều kiểu hoa văn trang trí khác nhau. Quần dài bằng vải màu đen hoặc vải nhuộm chàm, cắt khác kiểu chân què. Thắt lưng (cong) dài 30m, rộng 10cm, thắt lưng băng vải chàm một màu đen. Mũ (đia đao) có hình góc nhọn nhô cao, hình vành đĩa...cốt mũ làm bằng xơ mướp...Phía ngoài mũ lợp vải đặc biệt, có đính nhiều miếng bạc trắng. Khăn đội đầu (mù gòn đia), khi đội khăn, người phụ nữ vấn thành hình “cái sừng tròn” trên đỉnh đầu, hơi nghiêng về bên phải, gấp lên đầu làm thành hai góc nhon chìa ra hai bên thái dương hay quấn chặt nhiều vòng quanh đỉnh đầu. Các phụ kiện đi kèm trang phục nữ gồm có: dây xà tích, khuyên tai, kiềng bạc, lắc chân, tay, xà tích...
Một bộ trang phục nam thường có áo, quần và khăn đội đầu, được làm bằng vải chàm. Tuy nhiên, Trang phục nam đồng bào Dao ngày nay còn được lưu giữ rất ít; không thường xuyên dùng trang phục truyền thống sinh hoạt hàng ngày.
Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch Lạng Sơn
